Stanisław Figan. Posterunkowy Polskiej Policji Państwowej 1896-1940
Stanisław Figan urodził się 7 listopada 1896 r. w Cielczy (pow. jarociński) jako syn Michała i Franciszki zd. Kościańska. Miał czworo rodzeństwa: dwie siostry Konstancję i Jadwigę oraz dwóch braci Ignacego i Andrzeja.
W wieku 22 lat wziął udział w walkach o niepodległość Polski, przyłączając się do żołnierzy walczących w powstaniu wielkopolskim. Jako ochotnik wstąpił do 2. kompanii jarocińskiej i walczył na odcinku: Zbąszyń, Osieczna, Robczysko, Poniec, Pawłowice. Po raz kolejny wojskowy mundur Stanisław założył w 1920 r., kiedy to wstąpił w szeregi wojska walczącego w wojnie polsko-bolszewickiej. Dnia 16 marca 1920 r. został przeniesiony do 1. kompanii CKM 60. pp., a 9 września do 9. kompanii CKM 61. pp. W tym samym roku, gdy ustały walki na wschodnim froncie, młody Figan zmienił mundur wojskowy na policyjny i rozpoczął służbę w Polskiej Policji Państwowej. Dnia 5 lipca 1921 r. został, jako wojskowy, bezterminowo urlopowany aż do 22 maja 1926 r., kiedy to przeniesiono go do rezerwy pospolitego ruszenia (lista poborowa nr 585/1926 PKU Kowel). Nadal jednak służył w Policji. Początkowo w powiecie lubomelskim województwa wołyńskiego na posterunku Stara Huta.
W 1923 r. Stanisław poślubił Stanisławę z domu Nowak. Ze związku tego na świat przyszło dwoje dzieci, syn Kazimierz ur. w 1924 r. w Czaczu i córka Helena ur. w 1927 r.
W 1930 r. Figanowie przenieśli się do województwa poznańskiego. Dla Stanisława był to powrót w rodzinne strony. Posterunkowy został przydzielony do służby w Pleszewie. Wraz z rodziną zamieszkał w domu przy ul. Poznańskiej 55 (Decyzja Komendy Głównej PP z dnia 26.09.1930 r. – przydział do KPP w Ostrowie Wlkp. Posterunek w Pleszewie L.dz. 14201/30). Rozkazem 446 z 22.12.1932 r. stał się funkcjonariuszem Komendy Powiatowej Policji Państwowej (w związku z likwidacją powiatu pleszewskiego i wyznaczeniem podległości posterunku pleszewskiego jarocińskiej komendzie). Figan pełnił tam służbę do końca. Jak wynika ze wspomnień jego syna – Kazimierza Figana – policjanci spodziewali się wojny. Kilka dni przed jej rozpoczęciem Stanisław udał się w okolice Kościana, gdzie na wakacjach u babci przebywały jego dzieci, i zabrał je do Pleszewa. Powiedział, że muszą wracać, bo wybuchnie wojna. Zawsze gotowy do pomocy i zaprawiony w bojach, trwał na posterunku do 2 września 1939 r., kiedy to zarządzono ewakuację mundurowych. Zgodnie z poleceniami funkcjonariusze mieli udać się do Warszawy.
Posterunkowy Figan ewakuował się razem z pozostałymi policjantami – przodownikiem Bolesławem Zielińskim (zastępcą komendanta posterunku w Pleszewie) oraz posterunkowymi – Stanisławem Bzymkiem, Janem Dominiczakiem, Stanisławem Jóźwiakiem, Władysławem Lange i Janem Edwardem Urbańskim. Początkowo policjanci mieli wycofać się wraz z 70. pułkiem piechoty z Pleszewa, ostatecznie jednak wyruszyli sami. Ich środkiem transportu były rowery. Wojsko ewakuowało się dzień wcześniej, korzystając z transportu kolejowego. Policjanci w podróż wyruszyli wczesnym rankiem w niedzielę spod szkoły w Nowej Wsi (przedłużenie ul. Krótkiej w Pleszewie).
Przez Chocz i Stawiszyn mundurowi dotarli do Uniejowa. Po ujechaniu zaledwie kilkudziesięciu kilometrów policjanci dostali rozkaz przyspieszenia marszu. Stanisław pożegnał się ze swoją żoną oraz dziećmi i wraz z pozostałymi funkcjonariuszami udał się w ostatnią podróż. Jeszcze podczas rozstania dał swojemu synowi Kazimierzowi swój pistolet, by ten w razie zagrożenia bronił matkę i siostrę. Kazimierz w Uniejowie, gdy podjęto decyzję o powrocie do Pleszewa, wrzucił pistolet do przydrożnej studni.
Stanisław Figan nie dotarł do Warszawy. Policjanci stojąc praktycznie na przedmieściach stolicy dostali rozkaz dalszej ewakuacji na południowy wschód. Tam mieli oczekiwać na dalsze rozkazy. W warunkach chaosu i kompletnej dezorientacji przez kilka dni ukrywali się w lasach na Polesiu. Pozostający bez kontaktu ze swoim komendantem policjanci postanowili wrócić na zachód. Stanisław Figan zaproponował kolegom ukrycie się i przeczekanie niemieckiej nawałnicy w domu swojego szwagra w miejscowości Firlej Lubelskie. Ostatecznie jednak postanowiono iść dalej. Policjanci podzielili się na trzy grupy. Ta, w której był Stanisław Figan i pozostali funkcjonariusze z Pleszewa, w drugiej połowie września wpadła w ręce Ukraińców, którzy przewieźli ich do Przemyśla. Stamtąd wraz z pozostałymi ujętymi Figan został w październiku 1939 r. przewieziony w głąb Rosji Sowieckiej do Pawliszcze Boru. W obozie tym spotkali się z pracownikami cywilnymi komendy: Pilarczykiem i Okoniewskim. Cywile zostali stamtąd zwolnieni po około sześciu tygodniach niewoli. Policjantów przetransportowano dzień wcześniej w ciasnych wagonach kolejowych do Ostaszkowa.
Tam ślad po Stanisławie Figanie się urywa. Jego żona dowiedziała się od zwolnionych cywilów, że mąż trafił na wyspę w Ostaszkowie. Potwierdziła to też jedyna kartka, która Stanisława dostała od męża 30 grudnia 1939 r. Z jej treści wynikało, że Stanisław Figan jest zdrów i że jak rodzinie brakuje pieniędzy to mają się udać do kogoś, kto był winien Figanom zwrot pożyczonych pieniędzy (relacja Kazimierza Figana). Żona przez wiele lat czekała na powrót męża lub jakąkolwiek informację o nim.
Dnia 3 maja 1946 r. Stanisław Figan został sądownie uznany za zmarłego. Powodem miały być intensywne i bezlitosne ataki armii niemieckiej, które utrudniały ewakuację przebywającym na wschodzie Polakom.
Kolejną informacją, jaka trafiła dopiero po wielu latach do jego rodziny, była kopia rozkazu Soprunienki i Chochłowa do naczelnika obozu w Ostaszkowie. Na rozkazie nr 05/3 z kwietnia 1940 r. nazwisko Stanisław Figan widnieje pod numerem 61. Data i numer rozkazu wskazują, że Stanisław Figan zginął ok. 6-7 kwietnia 1940 r. Został zamordowany strzałem w potylice przez NKWD tak, jak blisko 6 tysięcy polskich policjantów, którzy po 17 września 1939 r. dostali się do sowieckiej niewoli.
Posterunkowy Stanisław Figan za swoją służbę w wojsku i Policji na rzecz ojczyzny został odznaczony Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921 (rozkaz D.O.K. VII nr 10 z dnia 7.10.1932 r.) oraz Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości.
Autor: Agnieszka Zaworska
Bibliografia:
1. Archiwum Państwowe w Poznaniu:
a) Zespół Komendy Wojewódzkiej Policji Państwowej w Poznaniu
b) Komenda Powiatowa Policji Państwowej w Jarocinie
c) Komenda Powiatowa Policji Państwowej w Lesznie
d) Komenda Powiatowa Policji Państwowej w Krotoszynie
2. Zdjęcia i dokumenty z archiwum prywatnego wnuczki S. Figana.
3. Zdjęcia z archiwum A. Zaworskiej.
4. Martyrologia Policjantów Województwa Poznańskiego II RP, red. Z. Smolarek i A. Borowski, Szczytno 2010.
5. Wspomnienia i materiały K. Figana – syna Stanisława.
6. Zdjęcia uzyskane od Z. Dominiczaka.
