Jarocin

Kpt. Brunon Maksymilian Nikoleizig ps. „Adam” (1904-1945)

Ppor. rez. WP, kpt. Armii Krajowej.

Brunon Nikoleizig urodził się 2 września 1904 r. w Duisburgu-Hamborn (Niemcy). Był synem Johanna i Marianny zd. Wyduba. Ojciec był górnikiem wyznania rzymskokatolickiego, matka pochodziła z Koźmina i wyjechała pod koniec XIX w. na zachód Niemiec w poszukiwaniu pracy. Państwo Nikoleizig pobrali się w 1897 r., mieli pięciu synów, których wychowali w polskiej tradycji narodowej. Brunon uczęszczał do gimnazjum w Duisburgu, z którego został w 1925 r. relegowany za swój sprzeciw wobec zakłamywaniu historii Polski. Po usunięciu ze szkoły opuścił Republikę Weimarską i zamieszkał u rodziny w Koźminie. Uzyskał polskie obywatelstwo. Rok później zdał w słynnym Gimnazjum im. Bergera w Poznaniu w trybie eksternistycznym maturę i rozpoczął studia na Wydziale Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu Poznańskiego, które przerwał z powodu trudności językowych. Przez krótki okres czasu pracował w niemieckojęzycznej gazecie w Chojnicach. W 1936 r. podjął pracę w zarządzie pleszewskiej Kolejki Dojazdowej w charakterze kontrolera rachuby płac. W 1934 r. ukończył Kurs Podchorążych w 25. Dywizji Piechoty przy 29. Pułku Piechoty w Szczypiornie. Rok później awansował na stopień podchorążego, natomiast w 1938 r. uzyskał stopień podporucznika rezerwy WP ze starszeństwem z 1 stycznia 1936 r. W międzyczasie, 28 lutego 1935 r. zawarł związek małżeński z pochodzącą z Koźmina Jadwigą Kapuścińską, córką Franciszka i Barbary zd. Bielawskiej, z którą miał dwójkę dzieci. W okresie II RP był aktywnym działaczem społecznym, m.in. Związku Oficerów Rezerwy w Jarocinie.

W 1939 r. nie został zmobilizowany do WP, ale otrzymał przydział do 84. Pułku Piechoty WP. W okresie okupacji niemieckiej związał się z polskim podziemiem, nadal pracując w zarządzie Kolejki Dojazdowej. Kierownikiem tej instytucji był wówczas Hans Franke. W 1940 r. Państwo Nikoleizig przeprowadzili się do Pleszewa i zamieszkali przy ulicy Kubackiego. Wkrótce zostali wysiedleni przez Niemców i zajęli mieszkanie na I piętrze w kamienicy przy ulicy Podgórnej.

Dnia 15 stycznia 1942 r. oficjalnie został zaprzysiężony do ZWZ przez por. Wacława Maika. Objął funkcję zastępcy komendanta ZWZ-AK na obwód Jarocin. W sierpniu 1942 r. awansował na stanowisko komendanta tego obwodu z siedzibą w Pleszewie. Od kwietnia do października 1944 r. pełnił funkcję szefa Inspektoratu Rejonowego AK w Krotoszynie, następnie nowo powstałego Inspektoratu Rejonowego AK „Jezioro” (Jarocin-Pleszew). W listopadzie 1944 r. został doceniony przez przełożonych i mianowany  szefem Wydziału Organizacyjnego komendy Okręgu Poznańskiego AK. Dnia 1 listopada 1944 r. otrzymał nominację na stopień kapitana.

Jako komendant AK obwodu Jarocin bezpośrednio dowodził udaną akcją odbioru zrzutów broni z samolotów alianckich, placówka „Groch” (14/15 września 1943 r.) oraz miesiąc później nadzorował podobną akcję w Grabie, placówka „Fasola” (15/16 października 1943 r.) Przejętą ze zrzutów broń przekazał do Inspektoratu Rejonowego AK w Ostrowie Wielkopolskim. Pod jego kierownictwem powstała w obwodzie Jarocin sekcja Kedywu i około 20 plutonów AK, które przeprowadziły kilka udanych akcji dywersyjnych. Był również autorem planów odtworzenia w warunkach konspiracji 70. Pułku Piechoty. Podczas Akcji „Burza” osobiście brał udział w podłożeniu ładunków zapalających w pociągu towarowym na stacji kolejowej w Jarocinie, które po pewnym czasie eksplodowały na froncie wschodnim. Jego dużym sukcesem było sfinalizowanie w 1944 r. umowy scaleniowej z Narodową Organizacją Wojskową z siedzibą w Jarocinie. Podziemną działalnością B. Nikoleiziga zainteresowało się wkrótce gestapo w Jarocinie.

Dnia 6 czerwca 1944 r., w wyniku dekonspiracji członków AK w Jarocinie, Pleszewie i Ostrowie Wielkopolskim, do drzwi jego mieszkania przy ulicy Podgórnej zapukał kierownik Kolejki Dojazdowej Hans Franke w towarzystwie funkcjonariuszy tajnej policji. Nie tracąc zimnej krwi, Nikoleizig uciekł z mieszkania drugim wyjściem. W tym czasie w lokalu przebywała jego chora żona Jadwiga, łączniczka AK o ps. „Adamowa”, oraz dwójka małoletnich dzieci: 7-letni Józef i 4-letnia Maria. Funkcjonariusze gestapo aresztowali Jadwigę w zastępstwie męża i zabrali ją na posterunek żandarmerii w Pleszewie. W momencie zatrzymania była w stanie błogosławionym. Natychmiast poddano ją brutalnemu przesłuchaniu. Była bita i torturowana. Tego samego dnia przewieziono ją do aresztu śledczego w Łodzi, w którym była wielokrotnie przesłuchiwana i w efekcie czego poroniła. W łódzkim areszcie przebywała do 18 stycznia 1945 r. Do Pleszewa powróciła pieszo 2 lutego 1945 r.

Po udanej ucieczce funkcjonariuszom gestapo, Nikoleizig znalazł schronienie u kierownika należącej do rodziny von Joaunne gorzelni na Maliniu, Antoniego Bilińskiego. W okresie ukrywania się przebywał także w Tursku i Grodzisku. Posługiwał się w tym czasie fałszywymi dokumentami na nazwisko Karl Farenz. Był to najaktywniejszy okres jego działalności podziemnej. 

W związku z wycofywaniem przez Pleszew z frontu wschodniego jednostek niemieckich, 20 stycznia 1945 r. w gorzelni na Maliniu odbyła się narada członków Armii Krajowej z Pleszewa i okolic, której sam przewodniczył. Postanowiono wówczas podjąć działania mające na celu ustalenie rozmieszczenia stacjonujących w mieście jednostek Wehrmachtu oraz zabezpieczyć ważne budynki użyteczności publicznej w mieście przed zniszczeniem ich przez okupanta.

Dnia 21 stycznia 1945 r. w godzinach porannych, patrolując południową część Pleszewa, postanowił udać się do swojego mieszkania przy ulicy Podgórnej. Nie wiedział, że po aresztowaniu żony Jadwigi 6 czerwca 1944 r. zostało ono zajęte przez żołnierzy Wehrmachtu na cele kwaterunkowe. Towarzyszyli mu inni dwaj członkowie AK: Józef Krychowski oraz Wacław Woźniak. Po wejściu wraz z Krychowskim do wnętrza mieszkania, zauważyli oni duże ilości pozostawionej tam broni, którą postanowili zarekwirować. Podczas jej podejmowania zostali przypadkowo zaskoczeni przez powracających na kwaterę żołnierzy niemieckich. W wyniku obustronnej wymiany ognia, uciekając i odstrzeliwując się ulicą Podgórną, Brunon Nikoleizig został postrzelony w okolicy kolana i nie mogąc kontynuować ucieczki, natychmiast aresztowany. Żołnierze Wehrmachtu zaciągnęli go do pobliskiej kuźni i brutalnie skatowali. W wyniku tego pobicia stracił jedno oko. W tym samym czasie kule dosięgły uciekającego Józefa Krychowskiego. Został on zastrzelony przez niemieckich żołnierzy w okolicach cegielni w Pleszewie. Ciało odnalazła rodzina i wkrótce pochowała na cmentarzu przy ulicy Kaliskiej w Pleszewie. Wacławowi Woźniakowi udało się ukryć i dzięki temu przeżył.

Rannego B. Nikoleiziga odprowadzono do siedziby niemieckiej policji w Pleszewie mieszczącej się w kamienicy przy Palcu Kościelnym 1. Tam ponownie poddano go torturom. Oprócz miejscowych policjantów w tym budynku przebywali także niemieccy żołnierze z Korpusu Pancernego „Grossdeutschland” oraz dowódca miejscowego batalionu Volkssturmu i jednocześnie okupacyjny zastępca burmistrza Pleszewa, Otto Karl Harnack, który wiedząc o jego podziemnej działalności, miał wydać rozkaz zastrzelenia go. W efekcie tego, jeden z podoficerów Wehrmachtu wyprowadził B. Nikoleiziga z budynku policji na pobliski dziedziniec i strzałem w tył głowy pozbawił go życia.

W godzinach wieczornych tego samego dnia ciało ofiary zostało wywiezione przez funkcjonariusza niemieckiej policji w rejon miejscowej żwirowni na ulicy Piaskowej i tam zakopane. W wyniku podjętych po zakończeniu wojny poszukiwaniach, odnaleziono je i ekshumowano. Zwłoki znajdowały się w zaawansowanej fazie rozkładu, mimo to żona Jadwiga zidentyfikowała je po marynarce, palcie i białym różańcu z czarnym krzyżykiem. Doczesne szczątki B. Nikoleiziga zostały 14 października 1945 r. uroczyście pochowane na cmentarzu katolickim przy ulicy Kaliskiej w Pleszewie.

Został odznaczony Krzyżem Walecznych, Krzyżem Armii Krajowej i Medalem Wojska trzykrotnie, a także został przedstawiony do odznaczenia Orderem Virtuti Militarii (nr rozkazu 114/I z 14 stycznia 1945 r.)

Autor: Tomasz Cieślak