Jarocin

 

 

Góra, pow. Jarocin

We wsi Góra w powiecie jarocińskim znajduje się zespół pałacowo-parkowy oraz imponujący zespół budynków folwarcznych z pięknej czerwonej cegły z XIX w., wpisane do rejestru zabytków. W okolicznym parku odnajdziemy także piękny, okazały pałac w stylu renesansu północnego z elementami stylu Queen Anne Revival. Oto krótka historia tego miejsca, które z różnych powodów rzadko gości na mapie turystyki pałacowej w regionie.

Początki wsi Góra sięgają XIV w., dokładnie 1324 r. Przez wieki wieś należała do znamienitych rodów wielkopolskich, m.in. Doliwów i Górskich. Od 1807 r. do 1835 r. właścicielem Góry był Polak Wiktor Szołdrski. Z jego fundacji w latach 1817-1830 powstał obecny, murowany kościół katolicki pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Niestety, zadłużony majątek Szołdrskiego wkrótce stał się własnością państwa pruskiego, które odsprzedało go na drodze postępowania egzekucyjnego za 99 tys. talarów przedstawicielowi niemieckiej rodziny –  Eduardowi von Mollardowi. Przejął on liczący bagatela 4000 ha klucz: Górę z folwarkami Brzostów, Nosków, Parzęczew oraz Łobez! W ten sposób przeszły one w ręce niemieckie.

Ważną cezurą czasową są lata 1877-1878, kiedy berliński architekt Paul Röter zaprojektował dla ówczesnego właściciela Góry, bratanka Eduarda – Rudolfa von Mollarda, piękny pałac. Można go podziwiać do dnia dzisiejszego. Dwadzieścia lat później, w 1898 r. władze pruskie wybudowały niedaleko majątku dworzec kolejowy (obecnie zabytkowy), który połączył Górę z Jarocinem. Tym sposobem ukształtował się dzisiejszy obraz tego niezwykłego miejsca, którego centralnym i górującym nad wsią elementem jest ukształtowany w XIX w. zespół parkowo-pałacowo-folwarczny.

Po śmierci Rudolfa majątek Góra przeszedł na jego najstarszą córkę Marię, która w 1888 r. poślubiła pochodzącego z Trzciela koło Międzyrzecza kapitana Ernsta Gotthelfa Fischera. W 1902 r., dla utrzymania ciągłości rodu, rodzina przyjęła nazwisko Fischer von Mollard i pod tym nazwiskiem gospodarowała w Górze do stycznia 1945 r.

Przede wszystkim Fischer von Mollardowie na przełomie XIX i XX w. starali się wprowadzać w swoich dobrach nowoczesne metody gospodarowania. Wybudowali m.in. cegielnię, którą wyposażyli w 1870 r. w piec pierścieniowy systemu Hoffmanna. Stoi on do dnia dzisiejszego i jest jednym z niewielu tego typu zabytków w Polsce. Wypalane w nim cegły posłużyły do budowy pałacu (1877-1878) oraz imponujących zabudowań folwarcznych, m.in. gorzelni, browaru, obór, magazynów i spichlerza.

W 1894 r. urodził się ostatni dziedzic Góry, Ernst Fischer von Mollard, późniejszy podporucznik armii niemieckiej i ojciec siedmiorga dzieci. W 1922 r., podobnie jak młodszy brat Edward, otrzymał obywatelstwo polskie. Niestety jego lojalny stosunek do państwa polskiego zmienił się wraz z dojściem Adolfa Hitlera do władzy. Wstąpił wówczas do Partii Młodoniemieckiej oraz zaczął współpracować z niemieckim wywiadem wojskowym, Abwehrą. Rozpoczął tym samym szpiegowską działalność na rzecz III Rzeszy. Za swoją antypolską aktywność został aresztowany przez polskie władze na początku wojny i osadzony w areszcie Sądu Grodzkiego w Jarocinie. Ostatecznie trafił do obozu dla internowanych Niemców w Berezie Kartuskiej, z którego powrócił pod koniec września 1939 r.

W okresie II wojny światowej Góra była centrum polityki nazistowskiej na terenie ziemi jarocińskiej. Gościli w niej Artur Greiser, wielu wysokich rangą dostojników III Rzeszy oraz landrat Jarocina Peter Orlowski.

Rodzina Fischer von Mollard ostatecznie utraciła Górę w 1945 r., kiedy w wyniku reformy rolnej majątek przeszedł na własność skarbu państwa Polski Ludowej i został rozparcelowany. Tym samym zakończyło się ich stuletnie panowanie w Górze.

W 1950 r. na terenie byłego majątku powstała Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna, a pałac do 1957 r. pełnił rolę szkoły rolniczej. Nowy etap w historii tego obiektu to rok 1959, kiedy w murach pałacu zagościł Państwowy Dom Dziecka i taką funkcję pełni ten budynek do dnia dzisiejszego. Warto dodać, że pałac otacza piękny, niestety mający najlepsze lata za sobą, 8-hektarowy park krajobrazowy o urozmaiconej konfiguracji i założeniu wodnym.

Na marginesie warto dodać, że w okresie powstania wielkopolskiego w Górze znajdowało się jedno z polowych lotnisk wojsk powstańczych.

Pałac

Został wybudowany w latach 1877-1878 w bardzo ciekawym stylu renesansu północnego z elementami Queen Anne Revival, cechującym się asymetrycznością bryły budynku. Sam styl królowej Anny największe swoje triumfy święcił do początków XX w., głównie w Anglii, Kanadzie i USA. Rzadko spotykany jest na ziemiach polskich. Obiekt został usytuowany w centrum pięknego parku.

Na stronie Narodowego Instytutu Dziedzictwa (zabytek.pl) doszukać możemy się wnikliwego opisu tego bardzo ciekawego pałacu, autorstwa Teresy Palacz.

„Murowany obiekt, na rzucie prostokąta o wysmakowanej, piętrowej bryle, z dwoma ośmiobocznymi basztami narożnymi, zwieńczonymi neobarokowymi hełmami w fasadzie oraz lekko zarysowanym ryzalitem zwieńczonym ozdobnym szczytem. W narożniku południowo-wschodnim wysoka, cylindryczna wieża nakryta hełmem stożkowatym z latarnią. Dach mansardowy z facjatami pokryty dekoracyjnie łupkiem. […]

Tynkowane elewacje w jasnym kolorze uzupełnione zostały dekoracją z żółtych, klinkierowych cegieł. Główne wejście umieszczone na osi ryzalitu flankowane kolumnami, zwieńczone gzymsem z kartuszem herbowym. Od strony północno-wschodniej pałac poprzedzony jest tarasem ze schodami i kamiennymi lwami, usytuowanym na dość stromej skarpie.

Pałac w Górze posiada symetryczny układ pomieszczeń z sienią na osi, z klatką schodową. Duży hol spełniał także w przeszłości funkcje mieszkalne. Wielki salon zyskał dekorację neobarokowo-renesansową. Sypialnię i buduar ozdobiono pompejańskimi polichromiami. Biblioteka i jadalnia zostały wyłożone bogato dekorowanymi boazeriami, kolumnami i kasetonami z ciemnoorzechowego drewna, naśladując w tym „renesansowe” wnętrza”.

Tyle Narodowy Instytut Dziedzictwa. Warto wspomnieć, że w wyniku powojennego korzystania z obiektu przez Szkołę Rolniczą i Dom Dziecka, pierwotny układ pomieszczeń uległ zatarciu. Warto zwrócić uwagę, że obiekt wpisany jest do rejestru zabytków.

Ponadto w Górze znajdują się:

Park krajobrazowy (8 ha). Początków założenia należy szukać w XVIII w. Znajduje się w nim wiele pomnikowych drzew, m.in. trzy okazałe dęby oraz ciekawy układ wodny. Uwagę zwraca bardzo dobrze zachowana aleja grabowa.

Domek modrzewiowy – dawny domek ogrodnika. Znajduje się on w południowej części parku i wpisany jest do rejestru zabytków.

Zespół folwarczny – jeden z najbardziej efektownych w Wielkopolsce. Od zachodu z parkiem graniczy ceglana zabudowa imponującego folwarku. Obecne założenie powstało w miejscu starszego zespołu. Podwórze gospodarcze zajmuje teren rozległego prostokąta o wymiarach 170 x 340 m. Pierwotnie było ono funkcjonalnie podzielone na cztery mniejsze podwórza. Najbardziej zwarta zabudowa podwórza znajduje się na podwórzu północnym, którą tworzą budynki stodół, spichlerza, obory, stajni, gorzelni, browaru i szop na nawozy.

Obok dawnego browaru znajduje się przejście z podwórza na teren parku. Na podwórzu środkowym znajdowały się kotłownia, magazyny płatkarni i gorzelni oraz stodoła (obecnie nie istniejąca). Podwórze południowe ograniczone jest od strony parku budynkiem oficyny, a od południa budynkiem owczarni. Poprzez rozebranie stodoły obydwa podwórza (środkowe i południowe) uzyskały jedną przestrzeń. Czwarte podwórze wchodzące w teren parku (południowo-wschodnia część) jest z domem stajennego, wozownią i ujeżdżalnią.

W architekturze zespołu folwarcznego w Górze dominuje forma neogotycka z detalami z cegieł o formie lizen, gzymsów, łuków, ażurów i sterczynek.

Autor: Tomasz Cieślak

Bibliografia:
Architektura niedostrzegana. Budownictwo folwarczne Wielkopolski, Poznań 1994.
Libicki M., Libicki P., Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce, Poznań 2003.
Mniejszość niemiecka w Jarocińskiem na przykładzie losów rodziny Fischer von Mollard i Karola Borcherta, „Gazeta Jarocińska” z 24 marca 1995 r.
Skuratowicz J., Dwory i pałace w Wielkim Księstwie Poznańskim, Poznań 1981.
www.historiajarocina.pl
www.zabytek.pl